وتووێژ به شێعر
نامهیهك بۆ هاوڕێی شاعیرم مامۆستا ئهنوهری سوڵتانپهنا و وهڵامی ئهو
كورته سهرهتایهك
• ئاشق
"مام ئهنوهر"م یهكهم جار ساڵی 1363ی ههتاوی، له بنكهی دهفتهری سیاسی حیزبی دێمۆكڕاتی كوردستانی ئێران، له دۆڵی "گهورهدێ"ی باشووری كوردستان چاو پێكهوت. ئێوارهیهكی هاوین بوو. گهرما حهشری دهكرد. له گهڵ چهند هاوڕێی هاوشاریی خۆی له سهر سهكۆیهكی ژێر سێبهری داربهڕوویهك كه له پێش چادری كۆمیسیۆنی كۆمهڵایهتی ( دهفتهری یهكێك له بهشهكانی حیزب) ههڵكهوتبوو، دانیشتبوو و خهریكی چاخواردنهوه بوون. كاتێك گهیشتمه نیزیكیان، یهكێك له وان كه منی دهناسی، بانگی كردم و گوتی: ئاشق وهره ههم چایهكمان له لا بخۆوه و ههم له گهڵ ئهم شاعیره شیرینكهلامه ئاشنا به! منیش لامدا و له لایان دانیشتم. هاوڕێیان مام ئهنوهریان پێناساندم. ههر لهیهكهم چاوپێكهوتن دا ههم ههستم به تهبعی پاراوی شاعیرانهی كرد و هم تێگهیشتم كه مرۆڤێكی مهشرهفخۆش و لهسهرهخۆیه.
ههر لهو دانیشتنه دا باسی شێعر و شاعیرانمان كرد و شێعرمان بۆ یهكتر خوێندهوه. ئیدی ههر لهو كاتهوه بووینه هاوڕێی نیزیك و هێندهشی پێنهچوو كه ههردووكمان بوینه ئهندامی دهستهی نووسهرانی ڕۆژنامهی " كوردستان" و له بهشی بڵاوكردنهوهی حیزب دا بووینه هاوكار.
ماوهی نێزیك به سێ ساڵ بهیهكهوهكاركردن لهو بهشه دا ئێمهی زۆر زیاتر لێك نێزیك كردهوه. مام ئهنوهر شێعری چاكی ههبوو و ورده ورده شێعری تازهشی لێزیاد دهكردن. لهو سهردهمه دا ئهو خهریكی تهواوكردنی كۆمهڵهشێعرێك بوو كه ناوی "بهرهومهڵبهند"ی لێنابوو كه ئهمه یهكێك له بهرههمه ههره جوانهكانیهتی. له بهرهومهڵبهند دا شاعیر تاریفی زێد و ناوچهی خۆشهویستی خۆی، واته شاری "سهقز" و دهروبهری دهكا و پیاو حهق بڵێ زۆر جوان توانیویهتی دیمهنهكان به شێوهیهكی شاعیرانه تاریف بكا و وهستایانه بیانخاته تابڵۆی شێعرهوه.
بههاری ساڵی 67ی ههتاوی (88ی زاینی) دوای لهتبوونی حیزب، مام ئهنوهر به مهبهستی چوون بۆ دهرهوهی وڵات له گهڵ چهند هاوڕێی بهرهو توركیه وهڕێكهوت. ئهو كات وهزعی ڕێگاوبان گهلێك دژوار بوو. هێزهكانی كۆماری ئیسلامیی ئێران به ناوی شهڕ له گهڵ عێراق له بهشێكی زۆری ناوچه "سنوورییهكان" بڵاو بوونهوه. مام ئهنوهر كهوته داوی پاسداران و گیرا. ماوهیهكی زۆر لێی بێههواڵ بووم، پاشان خهبهرم زانی كه دوای چهرمهسهری و كوێرهوهرییهكی زۆر بهربوه و له شار و زێدهكهی خۆی دهژی.
ساڵی 93، نیزیك به ساڵێك دوای هاتنم بۆ وڵاتی سوئێد ههواڵم پێگهیشت كه مام ئهنوهر دهرباز بووه و هاتۆته توركیه و هێندهی پێنهچوو به تهلهفۆن گوێم له دهنگی بوو. بیرهوهریی ڕابردووم زیندوو بوونهوه و بوون به هۆی وهدیهاتنی ئهو پارچه شێعره كه له ژێر سهردێڕی "بهرهو هاوڕێ" دانراوه و وهك نامه بۆ مام ئهنوهر بهڕێ كراوه. شێعرهكهم ڕاست له سهر شێوه و وهزنی بهرهومهڵبهند بۆ هاتوه و مام ئهنوهریش به شێعرێكی زۆر جوان ههر له توركیهوه وهڵامی داوهتهوه. له شێعرهكهی من دا ئیشاڕه به هێندێك لهو دیمهن و ناوانه كراوه كه له "بهرهومهڵبهند دا هاتوون. بۆ ئهوهی خوێنهر باشتر ده مهبهستم بگا و بچێته قووڵایی باسهكهوه، له پهڕاوێزی ئاخری شێعرهكه دا ئهو ناو و دیمهنانه شی كراونهوه. با ئهوهشم له بیر نهچێ كه مام ئهنوهر ئێستا له وڵاتی "نۆروێژ" دهژی و دیاره بهردهوام پێوهندیمان ههیه. به داخهوه هێشتاش ئهو شاعیره ناسك ههسته نهیتوانیوه شێعر و بهرههمهكانی چاپ و بڵاو بكاتهوه.
"بهرهو هاوڕێ"
• نامهی ئاشق بۆ مامۆستا ئهنوهری سوڵتانپهنا
شنه ئهی قاسیدی خۆشـــــــــــــڕهوتی ڕهوان
شارهزای ڕێگـــــــــــــــــــه به ڕۆژان و شهوان
وهره لــــــــوتفێ كه دهسم داوێــــــــــــــــنت
گیان به قوربانی پشــــــــــــــــــووی خاوێنت
ئهم پـــــــــــــــــــهیامهم بهره بۆ مام ئهنوهر
پیری دڵ لاو(1)ی وهسای شێـــــــــعر و هونهر
زۆر له مێـــــــــــژه تهوهلاین، لێكــــــتر دوور
دیده دهڕژێنێ به كوڵ ئهشــــــــــــــكی سوور
پیری شێعر و دڵ و دڵــــــــــــــــــــــداری بوو
وێڵ و شهیدای گوڵی ڕزگـــــــــــــــــــاری بوو
داخهكهم ئهو بوو جـــــــــــــــــــیایی خولقاند
تانی ئاوریشمی ویــــــــــــــــــــــساڵی قرتاند
لێڵی دی ڕۆژێ كه ئاســـــــــــــــــــۆی ئیقباڵ
سهفهری دووری دهرێی كهوتـــــــــــــه خهیاڵ
واده بوو پێكهوه بین بۆو سهفـــــــــــــهرهش
پێكهوه بچین بهرهو ئهو خـــــــــــــــهتهرهش
منی جێ هێشت كه قــــــــــــــــورس بوو بارم
مامهوه خۆم و دڵـــــــــــــــــــــــــی خهمبارم
خۆی به تهنیا چوو كه كهوشــــــــــــهن ببڕێ
جلكی خهم بدڕێ، نهوای دڵ بچـــــــــــــــــڕێ
سهد مخابن تهلهســــــــــــــــــــــــم بوو ڕێباز
پڕ له دوژمن بوو نشێو و هـــــــــــــــــــــهوراز
خاكی كوردان پڕی داگــــــــــــــــــــیركهر بوو
ماڵی دۆست بۆ دژی من ســــــــــــــهنگهر بوو
داڵهكهرخۆر و ههڵۆ تێــــــــــــــــــــكهڵ بوون
دێوی خوێنخۆر و پهری هــــــــــــــاوهڵ بوون
"ڕێگه" دژوار و" به كـــــــــــهند و لهند"(2) بوو
نابهدڵ چوونی بهرهومهڵـــــــــــــــــــبهند بوو
**********
دڵ كه ئاڵۆز بـــــــــــــــــوو به تاڵاوی خهمان
دهرزیئاژن بوو به تانــــــــــــــــهی عهجهمان
ئهو ههرێمهی كه دهپشكووت دڵـــــــــــی لێی
كۆنه زێدێكی كه ڕســـــــــــــــــــكا گوڵی لێی
ئێسته ئێشێنهر و خهمــــــــــــــــــــبزوێن بوو
شار چ شار، شار پـــــــڕی ئهشك و خوێن بوو
مات و بێدهنگ بوو سهرانـــــــــــسهر مهڵبهند
دهنگی گریان بوو له جـــــــــــــێی قام و بهند
"تاڵهجهر"(3) بووكی ههرێم، شــــــــــــهمزابوو
ماڵ به ماڵ ژاری خـــــــــــــــــــهمی تێزابوو
كۆڕهكان بێڕوح و ساردو ســــــــــــــــڕ بوون
كۆڕی چی، دڵ كه له مهیـــــــــــنهت پڕ بوون
تۆز له سهر "بهردهجنه"(4)ی جێــــــــــــژوانی
قهشمهریی بوو دژی ناز و جـــــــــــــــــــوانی
گۆمهكه(5)ی ســــــــــهردهمێ ڕووگهی دڵ بوو
بازی شۆخان بوو، پڕ ئاســــــــــــكی سڵ بوو
جێی نهشه و ناز ونیاز وســــــــــــــــــوێ بوو
"پۆلی پهریــــــــــــــــانی به ڕووتی لێ بوو"(6)
چاوی ڕاوچی دهم و دهســــــــــــــت، جاروبار
كۆتری مهمكانی دهپێكا له حهشــــــــــــــــار
ئێسته بێدهنگ بوو له گهڵ مێشـــــــه و چهم
بازهبۆق بوو له بری فڕكهی مــــــــــــــــــــهم
**********
كورت و كرمانجی ههرێم شــــــــــــــــــــێوابوو
هێزی خهم خێوهتی لێ هـــــــــــــــــــهڵدابوو
خهم بوو، خۆخواردنهوه بــــــــــــوو، تهنیایی
گاڵه بوو شهشــــــــــــــــــــــدهری ڕووناكایی
وشك ههڵاتبوو لك و پۆی داری ئــــــــــــهوین
زۆرێ جیاوازی نهبوو مردن و ژیـــــــــــــــــــن
**********
مامه فهرمووی ئهوه ژینێــــــــــــــــكی ڕهشه
پێی قبووڵ ناكرێ ئهوهی بــــــــــــیری گهشه
تا سوپای ڕهش دهســـــــــــــــــــــهڵاتی زاڵه
شار و مهڵبهند به دڵــــــــــــــــــــــی من تاڵه
وێڵی غوربهت بی له گــــــــــوێن دهربهدهرێك
نهك بژی لێره وهكوو دهســــــــــــتبهسهرێك
گهییه بڕیار و له ناكاو ســــــــــــــــــــــاز بوو
گورج و ئازا له سنـــــــــــــــــــوور دهرباز بوو
*********
شنه توخوا به پـــــــــــــــــــــــــهله ڕێ ببڕه
كۆسپ و پهرژینی سنـــــــــــــــــــووران بدره
نهچی ههڵوێســـــــــــــــــته بكهی لێر و لهوێ
یان وهڕهز بی، بكهوی نیوهشـــــــــــــــــهوێ
یانه مهحتـــــــــــــــــــــهل بی لهلای نازداران
تا بكهی گهردنی ڕووت ماچـــــــــــــــــــباران
دهس به سهر سینگ و مــــــــــــهمان دا بێنی
بسكی سهر كوڵمی كچان ڕاژێــــــــــــــــــــنی
مهست و سهرخۆش بی به بۆی ئارهقـــی مهم
خۆت بخافڵێنی له گهڵ ڕوو و پهرچــــــــــــهم
ههر بڕۆ تا دهگهیه خزمــــــــــــــــــــــهت ئهو
پێی بڵێ:" مامه به بێــــــــــــــــــداری و خهو
ناوی تۆ زیــــــــــــــــــــــــــكری زمان و بیره
من مریدم، بهڵــــــــــــــــــــــــێ ئهنوهر پیره
دڵ وهكوو زهڕڕهیه بۆ دیـــــــــــــــــــــــداری
گیان پڕی تاســـــــــــــــــــــــهیه بۆ گوفتاری
بێژه گهرچی شـــــــــــــــــهكهتی دهربهدهریم
پڕ له یادی ئهوه توێی بـــــــــــــــــــیرهوهریم
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
پهڕاوێز:
1- ئیشاڕه به شێعرێكی مام ئهنوهر به ناوی " كوانێ پیرم".
2- ئیشاڕه به شێعرێكی مام ئهنوهر له "بهرهومهڵبهند" دا كه دهڵێ:
" گهرچی ئهم ڕێگه به كهند و لهنده
سهفهرت خێره، بهرهو مهڵــــبهنده"
3- ناوی گوندی مام ئهنوهره.
4- "بهردهجنه"، بهردێك بوه كه له دۆڵێكی نێزیك ئاوایی ماڵی شاعیر ههڵكهوتوه. ئهو بهرده له كاتی لاوهتیی شاعیر دا جێژوانی ئهو له گهڵ شۆخه كچێك بووه و به سۆزێكی تایبهتییهوه له بهرهو مهڵبهند دا یادی ئهو سهردهمه و ئهو بهرده دهكاتهوه. سهرنج بده ئهو تاقه شێعره كه بهشێك له ڕاز و نیازی ئهو ژوانه به شكۆیانه دهگێڕێتهوه:
( لهو "دهنا، گیانه مهكه و وهی وهی" بوو
له منیش بۆنی گــــــــــوڵ و ئۆخهی بوو)
5- ئیشاڕه به "گۆمی كچان" ـه، كه ئهویش ههر له نێزیك ئاوایی و له نێو مێشهیهك ههڵكهوتوه و له هاوین دا شوێنی مهلهی كچانی ئاوایی بووه. شاعیر وێڕای تاریفی دیمهنهكانی ئاوایی، باسێكی شاعیرانهی ئهوێش دهكا.
6- نیوه شێعرێك له بهرهو مهڵبهند كه باسی "گۆمی كچان" دهكا.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
وهڵامی مامۆستا ئهنوهری سوڵتانپهنا
• مام ئهنوهرهیش بهو پارچه شێعره جوانه ئاوا وهڵام دهداتهوه:
شهماڵ ئهی قاسیدی مابهیــــــــــــــــنی یاران
سهفابهخشی مله و ههرده و هــــــــــــــهواران
بهریدی بۆنی كهزیه و گهردن و مـــــــــــــــهم
ههواڵی باوهفای دێوانـــــــــــــــــــهكهی شهم
ههوێنی سۆزی سینهی شـــــــــــــــهنگهزینان
بنهكداری ههناســـــــــــــــــــهی دڵ خهمینان
ئهتۆی ڕێزانی چیـــــــــــــــــنی زولفی عهنبهر
بهرامهی عهنبهرین بۆ مــــــــــــــــهولهوی بهر
ئهتۆی ڕازێنــــــــــــــــــــــهری بووكی گوڵانی
بهڕهمزی شیوهنی بولــــــــــــــــــبول دهزانی
له ودمی تۆیه نهی خـــــــــــــــــــاوهن نهوایه
له تۆوه دهنگ به ڕێی گوێ ئاشــــــــــــــنایه
وهره ڕاژێنهری بهژنی نــــــــــــــــــــــهمامان
وهره ههتوانی ئۆف و ئێـــــــــــــــــشی زامان
وهره پهردهدڕی خونـــــــــــــــــچهی بههاران
بریكاریم بكه وهك جـــــــــــــــــــــاری جاران
شنهی تۆم بێ چ حهوجێــــــــــــــمه به بێتهل
كه ڕاسپێریم بهرێ بۆ "ئاشــــــــــــــق"ی گهل
*********
بڵێ بهو هاودهمهی ڕۆژان و ســـــــــــــــــاڵان
كه میوانه له زێدی كهزیهكـــــــــــــــــــــاڵان:
" بهڵێ ڕاسته بهڵێن بوو هاوســــــــــهفهر بین
شهریكی خۆشــــــــــــــی و خێر و زهرهر بین
ئهتۆ جێ مای و ئهمنیش ههڵــــــــــوهدا بووم
له هاوڕێیانی دێرینهم جــــــــــــــــــــودا بووم
بهڵام چاكتر كه جێ مای و نـــــــــــــــــههاتی
من ئاسایی نهكهوتیتــــــــــــــــــــــــه نههاتی
ئهگهرچی پێوهبووی تۆش ههر وهكــــــــوومن
كهویته نێو تهلهسمی دێـــــــــــــــــوی دوژمن
دهڵێن چووبووی ههتاكوو مـــــــهرزی مردن(1)
بهڵام من داوی مهرگم كهوتــــــــــــــه گهردن"
**********
وهره با باسی خۆمت بۆ بهیــــــــــــــــان كهم
كهمێك تاریفی دهرد و ئێـــــــــــش و ژان كهم
له پاش گیران و بهند و داوی زیـــــــــــــــندان
خهلاسیم بوو له یانهی دهردمــــــــــــــــهندان
له تاریی چارهنووس و بهخـــــــــــــتی چهوتم
له گرتووخانهیێــــــــــــــــــــكی گهوره كهوتم
وڵاتم دی چ خاپــــــــــــــــــــــــــــووره وڵاتێ
خهفهتبارێ، زگارێ، خهمخـــــــــــــــــــهڵاتێ
بهرهو ههرلا بچوومایه خهتـــــــــــــــــــهر بوو
زویری بوو، پهشــــــــــــێوی بوو، كهسهر بوو
له دهوری وارهكهم پاپــــــــــــــــۆكی مار بوو
سهرۆكم ورچ و داوهر كهمتــــــــــــــــــیار بوو
ههموو دهور و بهرم فێڵ و كهڵــــــــــــهك بوو
تهراتێن و گهمهی ڕێوی و دهڵـــــــــــــهك بوو
چهقهڵ داشدار و ئێشكچیـــــــــــی شهوان بوو
ڕهوهی گورگم له كۆزێ پاســـــــــــــهوان بوو
قهل و كوندی كهلاوه و پـــــــــــــــــــیرهداڵان
بهروبوویان ههموو بردبـــــــــــــــــوو به تاڵان
مژ و دوو بوو ههواری كـــــــــــــــــــــۆنهیاران
پشووبڕ بوو شنهی جێــــــــــــــــژوانی جاران
ئهوهی شۆخی لهبار و كوڵـــــــــــمهگهش بوو
زهلیل و دیلی بن چارشــــــــــــێوی ڕهش بوو
كش و ماتیی كچان و لاوی دڵــــــــــــــــــسۆز
وهكوو" ئارامشـــــــــــــــــــێكی بهر له باهۆز"
گوڵاڵه و كانی و كێڵـــــــــــــــــگه و شهتاوان
دڵۆپهی ڕوونی بن ئهشـــــــــــــكهوت و كاوان
كهژ و كوێستان و شاخ و چـــــــــــاوگ و چۆم
ههموو ساردوسڕ و بێـــــــــــــــگانه بوون بۆم
له نێو خزم و كهس و خـــــــــــــێزان و خۆیی
به نامۆیی ژیـــــــــــــــانم لێدهڕۆیــــــــــــــی
به گیان و دڵ له مهڵــــــــــــبهندم جودا بووم
غهریبی ئاشنا بووم، بێپـــــــــــــــــــهنا بووم
یهقین مابام، ئهجهل بهندی دهكــــــــــــــردم
له ماڵی خۆم له غوربهت دا دهمـــــــــــــــردم
***********
بڵێی "ئاشق" زهمانێـــــــــــــــــــكی بهدی بێ
كه دواكاتی گرفـــــــــــــــــــتاری و بهدی بێ
شنهی ئازادی و ســــــــــــــــــــروهی بههاری
بدا ڕۆژێ له ئاڵای كــــــــــــــــــــــــوردهواری
ئهگهر من ئهو دهمه میوانی گــــــــــــــڵ بووم
ئهســــــــــــــیری خاكی دووری و نابهدڵ بووم
له گهڵ چهند كیژهكوردی جـــــــــوان و نازدار
به ئاههنگی به ســـــــــــــــۆزی "خاڵه ڕێبوار"
به چهپڵهی خۆشی و رهقس و ســـــــــهماوه
به شمشاڵ و به دهنگی نهرمــــــــــــــــه ناوه
وهره سهر گۆڕهكهم تۆ بـــــــــــــــیر و بڕوات
بڵێ:" ههسته زهمانی خهم بهســــــــــهرهات!
چ وهختی نوستـــــــــــــــــــنه، كاتی سهفایه
له چوار نیكالی كوردســـــــــــــــــــتان ههرایه
له پاش دهوری ههژاری و دڵبهســــــــــــۆیی
دهگێڕین جێژن و شادیی ســـــــــــهربهخۆیی"
له ژێر خاكا به یهكجاریـــــــــــــــــــــش پوابم
به موژدهی سهربهخۆیی ڕهنـــــــــــــــگه ڕابم
ئهنوهری سوڵتانپهنا
تورکیه 1993
-------------------------------------------------------------------------------------------------------
پهڕاوێز:
1- كاتێك من (ئاشق) له "توركیه" بووم، دهوڵهتی توركیه دهستهیهكی سهد كهسیی له لهپهنابهران به مهبهستی تهحویلدانهوه به ئێران تا ده كیلۆمیتریی سنوور برد، بهڵام به هۆی وشیاریی پهنابهرهكان و پشتیوانیی خهڵكی كوردستانی توركیه و ڕێكخراوی "یوو ـ ئێن" ئهو پیلانه پووچهڵ بۆوه. منیش له گهڵ ئهو دهستهیه بووم. به ڕاستیش ئێمه له سنووری مردن گهڕاینهوه. مام ئهنوهر لێره دا ئیشاڕه بهو مهبهسته دهكا.